gebore

20 Feb. 1767

OORLEDE

2 Mei 1842

UNIVERSITEIT

Utrecht

gelegitimeer

1792

ORDEN

1792

standplase

1792 Graaff-Reinet

1798 Swellendam

1802 Kaapstad

EMERITEER

1839

Johann Heinrich von Manger, (1793) Graaff Reinet 1793, Swellendam, Kaapstad, emeritus 1839, obiit 2 Mei 1842.

Ds. Johan Heinrich von Manger is op 20 Februarie 1767 in Detmold, Duitsland gebore. Sy vader was ʼn amptenaar met ʼn hoë rang wat tot die adelstand verhef is, vandaar die “von” vooraan hul van. Hy is gebore in die graafskap van Hessen-Cassel, geleë in die Opper-Rynse Land. Nadat hy aan die akademies van Herborn, RinteIn en Göttingen gestudeer het, gaan hy na Nederland om hom daar as predikant te bekwaam in Utrecht, waar hy klasse bywoon van proff. G. Bonnet en H. Royaards.

Op 21 April 1790 is hy saam met drie ander studente voor die Amsterdamse Klassis praeparatoir geëksamineer en as proponent toegelaat. Een van hulle, Hendrik Herbst, was ʼn Kapenaar wie se vader ook uit Hessen-Cassel afkomstig was. Dit is nie bekend of Von Manger en Herbst mekaar voor hulle proponentseksamen geken het nie, maar toe die Amsterdamse Klassis vir Herbst benoem as predikant van die nuwe distrik Graaff-Reinet, het hy dit van die hand gewys. Hy wou in Nederland bly en het in 1792 predikant geword van die Hervormde gemeente Tuil, waar hy tot sy dood net 20 jaar later gedien het. Vermoedelik was dit Herbst wat Von Manger se aandag op die Kaap gevestig het, want na sy bedanking vir Graaff-Reinet se gemeente is laasgenoemde op sy versoek deur die Klassis benoem om daarheen te gaan en op 19 Junie 1790 is hy peremtoir geëksamineer en met die handoplegging georden.

Hy het Holland in Januarie 1792 verlaat en by sy aankoms in Suid-Afrika is hy aan die Kaap gehou om die dienste van ds. Van Lier waar te neem, wat toe baie siek was sodat hy eers in Oktober van dieselfde jaar sy werk in Graaff-Reinet kon begin.

Dit was in die dae van groot spanning en woelinge waarin ds. Von Manger na Graaff-Reinet gekom het, tye van onluste. Hy het ook in die gedrang gekom en moes selfs ʼn tyd lank daarvandaan weggaan, teruggekom, maar uiteindelik besluit dat hy hom aan die bediening daar moes onttrek. In 1798 is hy na Swellendam verplaas waar hy vier jaar lank werksaam was met groter seën as wat op Graaff-Reinet die geval was. In dié tyd is die eerste kerkgebou opgerig. Toe ds. Serrurier in 1802 sy emeritaat ontvang, is ds. Von Manger in Kaapstad benoem. In 1810 was hy in Kaapstad betrokke in ʼn kortstondige maar heftige twis met die Britse owerheid oor die verhouding tussen Staat en Kerk. Op grond van sy “beledigende gedrag” is hy in kennis gestel dat hy verplaas word na die NG gemeente Uitenhage. Hy het die owerheid gedreig met ʼn appèl na die Engelse regering, maar nadat hy verskoning gevra het is hy toegelaat om in Kaapstad aan te bly.

Hy het in die Kaapse gemeente gearbei tot op 21 April 1839 toe hy sy amp neergelê het met ʼn preek oor 1 Tess. 4:1-2 (Statebybel); “Voorts dan, broeders, wij bidden en vermanen u in den Heere Jezus, gelijk gij van ons ontvangen hebt, hoe gij moet wandelen en Gode behagen, dat gij daarin meer overvloedig wordt. Want gij weet, wat bevelen wij u gegeven hebben door den Heere Jezus.” Die rede is afgedruk in die Ned. Z.Afr. Tijdschrift 1840 bl. 83 en verder. Op 2 Mei 1842 is hy oorlede.

In 1843 het sy opvolger, dr. S.P. Heyns, ʼn bundel van 24 van sy Nagelatene Leerredenen uitgegee. In die voorberig gee dr. Heyns die volgende tipering van hom (uit die Hollands. vertaal); “Ernstig op die preekstoel, was hy in die omgang minsaam en inskiklik, in sy gesprekke selfs luimig. Almal wat hom leer ken, het sy geselskap geniet. Wanneer ʼn mens hom terneergedruk teëgekom het, wat veral in die laaste dae van sy lewe wel soms die geval was, duur dit nie lank nie of sy gelaat verander en sy gewone blymoedigheid keer terug.”

Bronne

Engelbrecht, prof. dr. S.P. 1952. Die Kaapse predikante van die sewentiende en agtiende eeu. Kaapstad en Pretoria: H.A.U.M.-De Bussy.

Potgieter, D.J. (red.) 1974. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Beperk. (Jaarboek 1943).

BIOGRAFIE

Johann Heinrich Wilhelm von Manger is op 20 Februarie 1767 gebore naby Kassel in die vorstedom Lippe in Duitsland. Hy was die seun van JG von Manger, ʼn vooraanstaande regeringsraadslid wat in 1787 tot die adelstand verhef word. Vyf van ds. JHW von Manger se ooms is predikante en hy word op 21 April 1790 in Amsterdam tot die bediening toegelaat.

In 1792 help hy vir ds. HR van Lier in Kaapstad en in die lente word hy bevestig as leraar van die NG Kerk Graaff-Reinet. Op 3 Mei 1798 word hy die eerste predikant van die NG Gemeente Swellendam, wat waarskynlik die eerste leraar was wat die sakramente bedien het aan die vroeë inwoners van George en Mosselbaai. Kort na die kerkinwyding op Swellendam in 1802, word ds. JHW von Manger as predikant verplaas na die NG Groote Kerk in Kaapstad. Hier werk hy tot 29 Maart 1839 toe hy die goewerneur van die Kaap versoek om hom eervol uit die predikantsamp te ontslaan. Hy was toe die oudste dienende kerkman aan die Kaap, wat na ʼn dienstyd van vyftig jaar sy emeritaat aanvaar op 21 April 1839.

Ds. JHW von Manger was ʼn ernstige prediker en regsinnige leraar wat aan die gesag van die Woord getrou gebly het. Met sy mooi geaardheid en minsaamheid is hy ʼn geliefde dominee. Hy is op 22 September 1805 getroud met Maria Elizabeth van Reenen, dogter van die invloedryke JG van Reenen. Die huwelik was kinderloos. Die egpaar woon in Kaapstad waar hy op 2 Mei 1842 in die ouderdom van 75-jaar sterf.  – Dr Gerdrie van der Merwe VDM