NG Gemeente Nkana

NG Gemeente Nkana

gestig

14 Oktober 1933

waarby ingelyf

NG Gemeente Mufulira

NG Gemeente Luanshya

NG Gemeente Chingola

NG Gemeente Ndola

ring

Ring van Midde-Afrika

adres

11 Zabesi Way, Kitwe, Zimbabwe

eerste predikant

Ds. Malcom Wilhelm Retief

NG Gemeente Nkana was die tweede gemeente van die NG Kerk in die destydse Noord-Rhodesië en is op 14 Oktober 1933 van die eerste NG gemeente in die protektoraat, NG Gemeente Lusaka, afgestig.

Ontstaan

Dit was die eerste gemeente in die ryk Koperstreek op die oostelike grens van die destydse Belgiese Kongo. Die prospekteerder William Collier word algemeen beskou as die eerste Europeër wat koper in 1902 hier “ontdek” (hoewel argeologiese bewyse aandui inheemse stamme het dit selfs 900 jaar gelede ontgin, in armbande omskep en met hulle bure handel gedryf), maar eers in 1925 open die eerste myn, waarna ‘n stroom immigrante die jong land ingestroom het totdat die blanke bevolking voor die onafhanklikwording van Zambië op 24 Oktober 1964 sowat 80 000 getel het.

Inlywing

Ná onafhanklikwording het die getal Afrikaners in Zambië en dus die NG lidmate drasties afgeneem. Teen 1973 was Mufulira, Luanshya, Chingola en Ndola almal by Nkana ingelyf, met Livingstone en Broken Hill herderloos. Lusaka was jare lank weer die enigste NG gemeente in die land en staan bekend as Dutch Reformed Church in Zambia.

Herstigting

Weens die geleidelik toename van NG lidmate in die land die afgelope twee of wat dekades, verdeel die Dutch Reformed Church in Zambia in 1998 in twee met ‘n suidelike gemeente in Lusaka en ‘n noordelike op Kitwe. Die skeidslyn is die spoorwegdorp Kapiri Mposhi. Die twee gemeentes het in 2011 altesaam 378 belydende lidmate en 104 dooplidmate. Volgens ‘n ooreenkoms tussen die NG Kerk en die Nederduitsch Hervormde Kerk bedien ‘n NG predikant Lusaka en ‘n Hervormde predikant Nkana. Dr. M.H. Heyns, afgetrede leraar van NG Gemeente Pinelands, dien as pastorale hulp in Lusaka. (Geskryf deur Morné van Rooyen).

Predikante

 

Oorsig van die gemeente

Die eerste Afrikaners in die area wat later die gemeente Nkana word woon in die Kongo: reeds teen 1908 hoor ons van mense in die geweste.

In 1912 besoek Dr D F Malan Noord-Rhodesië en die Kongo namens die Kaapse Sinode. Na sy besoek aan Lusaka in Augustus, is hy verder noorwaards: Broken Hill is destyds die laaste plek van betekenis in Noord-Rhodesië, en daarna is Elizabethstad die eerste dorp.

Van sy besoek aan Elizabeth, se dr. Malan op p. 41-43 van sy boek, “Naar Congoland”; “Hoewel hun getal niet groot is wonen er ook in Congoland Afrikaners en leden van onze Kerk. De Heer Vosloo te Elizabethville is mede-redacteur van de ‘Etoile du Congo.’ Hij is een Christen, een liefhebber van onze Kerk, en heeft vroeger te Johannesburg met geestelijk werk geholpen. Verder wonen hier een in den omtrek de Families Jacks, Erasmus en Opperman, twee Fouries en Frans Smit, een zoon van het Bethulie Weeshuis. Te Kansanshi een kopermijn 300 mijl, naar het westen woont de familie Rademeyer terwiji de jonge Pretorius een betrekking heeft in verband met de spoorbouw aan de Lufira. Aan de Lubumbashi woont ook de oude moeder Rademeyer. Zij is 84 jaar oud, is geboren dicht bij de zee in de gemeente van George, heeft een groot deel van haar leven in den wagen doorgebracht, en heeft op zoovele plaatsen gewoond dat zij ze niet alle meer onthouden kan. Zijn denkt dat zij nu ver genoeg is. Ek denk dat ook. De Afrikaner, echter, die wel het verst in bet Congobosch zal doorgedrongen zijn is zeker Frederick de Beer, oud 23 jaar. Daar zijn Kafferdragers hem te Elizabethville in den steek hadden gelaten, hadden wij de gelegenheid hem te ontmoeten. Op twee avonden konden wij de kleine schare van onze uitgewekenen vergaderen. Er bestaat geen ander weg dan dat zij zich aansluiten zullen bij gemeente van Bulawayo. Daartoe zijn zij gereed. Dit zou echter beteekenen dat er noch een ander drie of vierhonderd mijl gevoegd zal worden bij de uitgestrekte gemeente van Bulawayo …”

As gevolg van hierdie geografiese posisie, word in die volgende paar jaar min vir die Kongo gedoen. Op 16 Junie 1919 word die gemeente Lusaka gestig, en sy grense bepaal as Noord-Rhodesië, die Kongo en Nyasaland.” In 1920 word verneem dat daar ongeveer 70 lidmate in die Kongo is, en dat hulle ‘n kerkbasaar organiseer. Reeds in 1921 word die moontlikheid van ‘n kerkie te Elizabethstad geopper: die Kerkraad het nie beswaar nie, mits die fondse plaaslik gevind word.

In 1924, tydens die vakature in Lusaka, besoek die konsulent, ds. R. Barrish van Bulawayo, die Kongo. In die wyk Panda help die broeder M. W. Radloff. seun van die predikant van Kalkbaai, hom, en in Elizabethstad oudl. Bezuidenhout.

Op 7 Februarie 1925 word dr. H. C. de Wet te Lusaka bevestig. Hy beywer hom veral sterk vir die bearbeiding van die Kongo. Die Kerk rand vra ook die armsorgkommissie om hulp. Na lang onderhandelinge word ‘n ooreenkoms bereik, en in 1926 word eerw. D. H. Smith as eerste vaste arbeider na die Kongo gestuur. Hy bly tot in 1927.

In 1928 verkry dr. de Wet die dienste van ds. D.J. Retief. Sy twee jarige bediening is die bloeitydperk van die Kerk in die Kongo: te Panda en Elizabethstad kom die lidmate gereeld bymekaar, samel geld in en leef op alle maniere met die Kerk mee. in 1929 wy ds. Retief te Elizabethstad ‘n heel klein kerkie skuldvry in. By sy vertrek in 1930 is daar 130 lidmate in die Kongo. Sy opvolger is eerw. F. Barn, maar die bly slegs ‘n paar maande, en na hom is daar nooit weer ‘n arbeider spesiaal vir die Kongo afgesonder nie.

Die Kongo verloor hierna sy posisie as die vernaamste buitewyk van Lusaka. Reeds in die tyd van dr. de Wet word die nuut-ontdekte Koperstreek van Noord-Rhodesië ontwikkel, en word Bwana Mkubwa ‘n gereelde dienspunt. So snel groei die getalle op die myne, dat in die kerkraadsnotule van 5 April 1930 staan: “Een brief word gelees van lede woonachtig op die myne noord om van Bwana af noord af te stig als een gemeente daar die lede zoo veel is en beter kan bearbei word terwyl een leraar onmoogelik nie die werk kan behartig nie.” Die Kerkraad beveel afstigting by die Ring aan, en vra die leraar, ds. H. A. de Wet, om die lidmate op die myne oor die saak te pols. Die vertrek van ds. de Wet in Junie 1930 vertraag egter die saak aansienlik, want die gemeente bly 26 maande vakant!

Aan die begin van 1932 kom daar verligting deurdat die Armsorg kommissie van die O.V.S. vir prop. J.J. Drieseher as hulpprediker na die myne stuur. Kort na sy aankoms gee die Kerkraad aan Nkana toestemming om ‘n Kerkboufonds te begin. Ds. Driescher word spoedig as Ieraar van Lusaka beroep. en op 13 Augustus 1932 bevestig, maar die Armsorgkommissie stuur feitlik onmiddellik ‘n nuwe hulpprediker na die myne, nI. eerw. R.J. Barnard.

Die leraar ken die behoeftes van die Koperstreek intiem, en is oortuig dat daar ‘n nuwe gemeente gestig moet word. Die tye is moeilik: 1932 en 1933 is die moeilikste jare van die depressie, die myne maak toe en Lusaka trek self noustrop. Tog stuur die Kerkraad op 10 Mei 1933 ‘n moedige beskrywingspunt na die Ring, ,”dat die hoogeerwaarde ring daartoe overgaan om een deel van die gemeente af te stig als een aparte gemeente strekkende van af Broken Hill noord in gesluit Belgies Kongo.”

Op 14 Oktober 1933 stig die Ringskommissie die nuwe gemeente af, en noem hom Nkana. Broken Hill word nie ingesluit nie, rnaar die gemeente strek van Kapiri Mposhi noordwaarts, insluitende die hele Kongo.

Vir vier wyke word kerkraadslede gekies nI:

Nkana: Ouderlinge: D.M. Fourie en A.J. McMaster; Diakens: O. Henning, W.J. van Niekerk, P.B. la Grange en J.A.N. Visagie.

Luanshya: Ouderlinge: P.J. Koen; Diakens: H.B. Prinsloo en M.S. van Rensburg.

Mufulira: Diaken: J.B. du Plooy.

Ndola: Diaken: W. H. van Zyl.

Dr. M. W. Retief, sendeling te Broken Hill neem die beroep na Nkana aan en word in Maart 1934 bevestig, waarna eerw. Barnard hom aan die sending wy. Die eerste vier jaar woon dr. Retief en sy gesin op Ndola, maar in 1938 word ‘n gerieflike pastorie op Kitwe (Nkana) betrek.

Tydens die afstigting is daar ook, behalwe op Elizabethstad, geen kerk gebou in die gemeente nie. In 1936 word egter die mooi kerkie op Luanshya ingewy. Op Nkana self word die dienste, soos in die ander wyke, aanvanklik in private huise gehou. Later word in volgorde die bioskoopsaal, ‘n melkkamer en ‘n omskape buitegebou gebruik, totdat in 1940 ‘n kerksaal gebou word. In 1943 wy Mufulira hulle saal in.

Op Ndola word eers ‘n woonhuis aangekoop en tot ‘n saal omskep, maar later word ‘n saal in ‘n heel besondere boustyl opgerig. Chingola deel eers ‘n mynsaal met ander kerke, maar kry ook op die ou end sy eie plek van aanbidding.

Nkana was gelukkig om sy eerste pastoriepaar vir nege jaar te hê. Met groot toewyding het hulle van die afgrond van die depressie die gemeente vorentoe gelei en opgebou, en ook baie sigbare bouwerk verrig. Tot in die oorlogsjare staan hulle in die gemeente, en met hulle vertrek in 1943, word ‘n tydvak afgesluit.

In Maart 1944 word ds. D. J. Redelinghuys as leraar van Nkana bevestig. In 1945 kom die vrede, en daarmee saam ‘n ongekende bloei tydperk in die geskiedenis van Noord-Rhodesië. Honderde van ons volksgenote stroom die land binne om ook op die golf van voorspoed saam te ry. Die lewenskragtige gemeente Nkana maak dadelik plan om die nuwe situasie die hoof te bied, en reeds in 1945 stig Mufulira af. In 1946 word ds. T. A. Theron as eerste leraar bevestig, en bly tot 1950, toe hy na Lusaka vertrek. Sy opvolgers is: di. Phil J. Meiring (1951-54), D.C. Esterhuyse (1954-59) en J.C. Ie Roux (1961-7 Des. 1963).

Reeds in 1950 stig ‘n dogter-gemeente van Mufulira af, nI. Chingola. Hulle eerste leraar, ds. C.A. van Zyl, bedien die gemeente van 1951 tot Sy opvolger is ds. J.D. de B. Joubert (1957-61) en na hom kom W. L. du Randt (1962-4 Julie 1964). Noord van Chingola word die nuwe Bancroft-myn in die vyftigerjare geopen, en laat die getalle van die gemeente dramaties styg. Dit het o.a. tot gevolg dat, toe die groot uittog van ons mense in die sestigerjare begin, Mufulira gouer as Chingola nie meer onafhanklik kan voortbestaan nie en dat die moeder einde 1963 by die dogter ingelyf word! In 1966 word Chingola met Nkana herenig. Die oostelike wyke van die gemeente Nkana stig in 1949 af en word die gemeente Luanshya genoem. In 1950 kom hulle eerste leraar, ds. W.C. van der Merwe, en bly tot 1953 waarna, prop G.J. Barnard as sy opvolger georden word. In 1954 is Luanshya groot genoeg dat Ndola kan afstig. Hulle beroep ds. S.G.P.D. Wiehahn wat reeds voor afstigting in die gemeente behulpsaam was, en hy word aan die begin van 1955 bevestig. Totdat by op 4 Februarie 1960 skielik oorlede is, werk hy met liefde in die nuwe gemeente. Hy rus op Ndola en word deur die lidmate daar met dankbaarheid onthou. Eers twee jaar later kom daar ‘n opvolger, nl.. prop H.F. Kotze wat op Ndola georden word, maar in 1963 ‘n beroep na Broken Hill aanneem. By sy vertrek is die lidmate van Ndola so min dat hulle die gemeente ontbind en na Luanshya teruggaan.

In Luanshya is ds. Barnard in 1957 deur ds. W.J. Wessels opgevolg. Toe hy in 1962 vertrek, word die vakature eers etlike maande later met die ordening van prop. J. Hanekom gevul. In 1964 neem ds. Hanekom ‘n beroep na Nkana aan, en Luanshya kry nie weer ‘n eie leraar nie: in 1966 word ook hierdie gemeente weer by Nkana ingeskakel.

So stormagtig loop die geskiedenis van die Kerk op die Koperstreek: vier afstigtings binne nege jaar—al vier gemeentes binne drie jaar ontbind en terug by Nkana. Die moedergemeente self het intussen voortgegaan. Ds. Redelinghuys is in 1948 weg. Sy opvolger, prop. A.J. Erasmus, word in 1949 georden, maar beëindig in 1957 sy bediening deur hom by ‘n andergesindte te voeg.

Ds. James Oglethorpe kom daarna. In sy tyd word planne vir ‘n nuwe kerkgebou opgestel, en, na ‘n lang stryd, ‘n geskikte stuk grond bekom. Voordat met die bouwerk begin word, vertrek ds. Oglethorpe in Augustus 1960 met studieverlof. Aan die begin van 1962 eers kom ‘n opvolger, nI. prop. J.D. van der Merwe. Nou begin die bouery, en wanneer ds. van der Merwe in 1964 vertrek, staan die swierigste kerk en saalkompleks in die hele land op Kitwe. (Die wydingsrede is op 1 Junie 1963 deur dr. M.W. Retief gehou.) Maar die skrif is reeds aan die muur, en die gemeente, wat in die jare 1956-62 ‘n gemiddelde van 430 lidmate het, sluit 1964 af met slegs 168! Ds. J. Hanekom van Luanshya volg ds. van der Merwe op, en bly tot op 28 Februarie 1966. In die vakature wat volg, word die res van die Koperstreek weer deel van Nkana, en ds. J. J. Shaw word op 30 Desember 1966 leraar van die nuut-verenigde gemeente. Hy vertrek op 18 Mei 1969.

Etlike onsuksesvolle beroepe word in 1968 en 1969 deur die Kerkraad van Lusaka vir ‘n addisionele leraar vir Zambië uitgebring. Vanaf die begin van 1970 word leraars op ‘n tydelike basis van sowat ses weke elk ingebring om die gemeente Nkana te bedien. Op, 1 Mei 1970 is daar nog 152 lidmate. Die kerkgebou van Mufulira is aan die Baptiste verkoop, en kopers word gesoek vir al die ander behalwe die een op Kitwe. Die pastorieë op Ndola en Mufulira is verkoop, en die sending pastorie op Kitwe. Basies is die Kerk op die Koperstreek weer by die omstandighede van 1933 terug.

Bron: Ned, Geref. Kerk Midde-Afrika 75: 1895 – 1970