gestig

3 Maart 1916

afgestig van

NG Gemeente Deben

Die NG gemeente Kuruman is ‘n meer as eeu oue gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die provinsie Noord-Kaap en in die Noord-Kaaplandse Sinode. Dit is op 3 Maart 1916 midde-in die Eerste Wêreldoorlog gestig.

Agtergrond

Die plaas Deben is in 1906 deur die departement van landbou aan John Sutherland toegeken. Saam met hom het Hendrik de Villiers in ’n hartbeeshuisie op die plaas gewoon. In Tswana beteken Deben “drinkplek” of “eerste drinkplek”. Dit is waarskynlik so genoem omdat die reisigers vanaf Kuruman water op Deben kon kry en dan weer op Dedeben (tweede drinkplek).

Op 15 Mei 1909 het die ringskommissie in die huisie van Jan en Sannie de Villiers vergader en is die gemeente Deben gestig. “De grenslynen zijn: de politieke lijnen van het geheele distrik van Kuruman”. Dit het destyds die hele tans bestaande afdeling van Olifantshoek en die grootste deel van die distrik Postmasburg ingesluit.

Stigting

In 1913 is die eerste pastorie te Kuruman, die hoofdorp en “de zetel van de Magistraat”, gebou. Die predikant het van toe af op Kuruman gewoon. Op 25 Julie 1914 is die eerste kerkgebou te Kuruman opgerig (tender van £1,275 is aanvaar) en in Maart 1915 is een te Olifantshoek ingewy. Die hoeksteen van die kerk op Kuruman is op 11 April 1914 gelê. Dié gebou is later aan die Hervormde Kerk verkoop en word vandag nog gebruik.

Op ’n kerkraadsvergadering van 27 Julie 1914 is besluit om stappe te doen om die gemeente in drie op te deel. Die ringskommissie van Dutoitspan vergader op 3 Maart 1916 (die gemeente se stigtingsdatum) te Kuruman en op 7 Maart 1916 te Olifantshoek om twee nuwe gemeentes op vermelde plekke te stig. Op 6 Mei 1916 word prop. D.J.S. Malan as eerste leraar van die gemeente beroep. Op finansiële gebied het dit moeilik gegaan, met die afstigting was die skuld op die geboue van die kerk meer as £4,000. Tydens die bediening van ds. Malan is die grond en geboue van die ou opleidingskool van die Londense Sendinggenootskap gekoop. Dit is vir £800 van die dorpsraad aangekoop.

Ds. Malan is deur ds. P. de W. Eksteen opgevolg en hy word op 28 April 1923 bevestig. Weens die depressie (1929–1933) het die gemeente finansieel baie swaargekry. Met ds. Eksteen se aankoms was die oortrokke rekening van die gemeente meer as £700.

’n Groot ramp het die gemeente in Mei 1924 getref. Ds. A.D. Luckhoff beskryf dit as volg: “Op die afgeleë dorpie Kuruman, Brits-Betsjoeanaland het daar op Woensdagmiddag ’n vreeslike ramp plaasgevind, waarby vyf persone gedood en omtrent dertig gewond is. Die ongeluk het gebeur deur ’n bom wat van ’n vliegmasjien losgeruk het en tussen ’n klomp mense geval en gebars het. Dit was ’n groot wapenskou op Kuruman en mense het van heinde en ver uit alle dele opgekom om die fees by te woon. Die vorige dag was die inwyding van die nuwe Moffat-Instituut. Die gemeente is in die diepste smart en droefenis gedompel; en die hele land treur saam met hul”.

Kort na ds. Eksteen se aankoms is ook ’n versoek toegestaan dat Engelse dienste in die kerk gehou kon word. Dit het baie daartoe bygedra dat verhoudinge tussen die taalgroepe verbeter het.

Ds. Adriaan Hofmeyr

Ds. Adriaan Hofmeyr (1854–1937) het die gemeente van 1928 tot 1933 bedien, met ander woorde ‘n jaar voor, en daarna die volle lengte van die Groot Depressie. Hofmeyr het hom ná die Driejarige Oorlog op Kuruman gevestig. Dis nie bekend presies wanneer of hoekom nie en ook nie wat hy hier gedoen het om liggaam en siel aan mekaar te hou nie. Dit is wel bekend dat hy ‘n tyd lank onderwys in ‘n tweemanskool op die plaas Arbeid Adelt in die distrik Kestell in die Vrystaat gegee het. Van 1921 tot 1925, toe hy weer predikant predikantstatus ontvang het, het hy die betrekking van orrelis in die NG gemeente Winburg beklee.

In 1925, toe hy 71 of 72 jaar oud was, het hy na Heilbron in die Vrystaat vertrek om in die plaaslike NG gemeente as hulpprediker te werk nadat hy die beroep daarheen aangeneem het. Dit was in daardie jaar dat die NG Kerk hom ná 27 jaar weer tot die bediening toegelaat en wel as emeritus predikant nadat hy om die herstel van sy status aansoek gedoen het. Op Heilbron sou ds. en mev. Hofmeyr net twee jaar bly (hulle aangenome seun is in dié tyd op Bethlehem oorlede), want in 1928 aanvaar hy ‘n beroep na Kuruman. Hy was toe al 73 jaar oud en reeds die kerkraad se vierde beroep. Die eerste drie het almal vir die beroep bedank. Van der Merwe skryf daar was aanvanklik vrae oor sy hoë ouderdom, maar “hy het vriend en vyand verras met sy dinamiese werkkrag en besielende lewe”. Die kerkraad en lidmate was terdeë bewus van sy verlede.

Eindelik weer evangeliedienaar

So is ds. Hofmeyr eindelik weer in ‘n gemeente as herder en leraar bevestig, naamlik op 21 April 1928, agt dae ná sy 74ste verjaardag. Ten spyte van sy hoë ouderdom kon hy die jongmense besiel en kom daar ‘n kentering onder die jeug van Kuruman. Hy was altyd ‘n uitsonderlik prediker en kon selfs op dié hoë ouderdom nog altyd die Woord met krag en mening bring. Van der Merwe skryf: “Sy buitengewone welsprekendheid en die gawe om mense te boei, het jonk en oud meegevoer … Hy was ‘n man met ‘n indrukwekkende voorkoms en innemende geaardheid.”

Van ds. Hofmeyr getuig die matrieks van 2006, dekades nadat hy daar predikant was, op ’n webtuiste: “Op 21 Mei 1928 word die 74-jarige ds. A.L.J. Hofmeyr herder en leeraar op Kuruman, iemand met ’n dinamiese werkkrag en ’n besieling vir die jeug. Hy gee baie aandag aan albei skole, sy buitengewone welsprekendheid en die gawe om mense te boei, het jonk en oud meegevoer. Hy was besonder musikaal en het gewoonlik ’n opvoubare orreltjie saamgery en musiek vir die kinders gemaak. Ds. Adriaan Hofmeyr skryf en toonset ’n skoollied wat met die eeuwenteling nog deur Laerskool Seodin en Hoërskool Kalahari gebruik word. Hierdie skoollied met sy onsterflike woorde bring altyd ’n knop in die keel, dit bind steeds leerlinge en oud-leerlinge oor die land saam aan Seodin.”

Enkele weke ná ds. Hofmeyr se bevestiging op Kuruman, het ds. D.J. le R. Marchand ná 19 jaar op ‘n kerkraadsvergadering op Prins Albert bekendgemaak dat hy wil aftree. Hy ontvang sy emeritaat op 28 Julie 1928 en tydens die gevolglike vakature bring die kerkraad vyf beroepe uit. Vier keer verskyn die naam van ‘n geliefde oudleraar van Prins Albert op die groslys, naamlik dié van ds. A.J.L. Hofmeyr. Ná meer as drie dekades is dié indrukwekkende dominee nog nie deur sy ou gemeente, waar hy deurentyd ten spyte van teëspoed ‘n goeie verhouding met sy kerkraad gehandhaaf het, vergeet nie, selfs al was hy toe al 74 jaar oud. Op die vyfde beroepsvergadering haal ds. Hofmeyr die tweetal saam met ds. J.S. Theron van Pretoria-Wes en in die stemmery verloor hy met 15 stemme teen ds. Theron se 28.

Tydens sy dienstyd in die verre Kalahari het die gryse leraar nog vir oulaas sy ou gemeente op Prins Albert besoek toe ‘n aansienlike aantal inwoners hom tegemoet gegaan het.

Afrikaanse Bybel in gebruik geneem

Heel aan die einde van sy dienstyd op Kuruman en dus ook van sy evangeliebediening, wat ruim 53 jaar gelede op Willowmore begin het, het ds. Hofmeyr die voorreg gehad om die ingebruikneming van die Bybel in Afrikaans mee te maak. Die naweek wat daarvoor opsygesit is, was ook ‘n biddag om reën, want dit het midde-in die knellendste droogte in menseheugenis geval. Dié naweek is talle dienste gehou, waartydens talle sprekers opgetree het. Ds. Hofmeyr het oudergewoonte besonderse aandag aan die jeug gegee. Hy het hulle aanmoedig om onvermoeid te ywer totdat elkeen sy eie Bybel het. “Maar jul pennies bymekaar, kinders, en koop vir julle ‘n mooi, sterk Afrikaanse Bybel. Ek het een wat my vader in 1849 in Londen gekoop het, nog heeltemal mooi en sterk.” Die Bybelfees is afgesluit met ‘n konferensie, waar ook die predikante van die ander kerkgenootskappe en die skoolhoof van Kuruman, mnr. S.J. Botha, opgetree het. Iemand het aan die Kerkbode geskryf: “Wat was dit tog ‘n aangename feesdag. Dit was lieflike weer, lieflike woorde en ‘n lieflike stemming.”

Nogeens ‘n nuwe pastorie

Kuruman was ds. Hofmeyr se derde gemeente agtereenvolgens waar ‘n nuwe pastorie tydens sy dienstyd betrek is, al was dit moeilike tye, soos op Prins Albert met die destydse droogte. Tydens die Groot Depressie, wat met die bejaarde leraar se dienstyd saamgeval het, was daar byna geen kontant beskikbaar nie, nietemin was die kerkraad by verskeie transaksies betrokke wat ‘n geweldige skuldlas meegebring het. Aan die einde van 1929, die jaar waarin die depressie begin het, koop die kerkraad ‘n plaas aan waarvan die opstal as koshuis vir behoeftige kinders moes dien. Ook in dié tyd moes elektrisiteit in die kerkgebou en die pastorie geïnstalleer word, nog ‘n groot uitgawe. Die pastorie wat in 1913 deur die gemeente se eerste leraar betrek is, was nie meer geskik vir sy doel nie. Met die aankoop van ‘n nuwe en al die ander uitgawes, skuif die gemeente se skuld in 1932 op tot £3 000, destyds ‘n aardige bedrag. Die jaar daarop bereik die gemeente se geldsake ‘n krisispunt, toe ds. Hofmeyr vrywillig afstand doen van ‘n deel van sy salaris as tydelike hulpmaatreël. Nogtans besiel hy die kerkraad en lidmate met geloofsmoed en spoor hy hulle aan om met toewyding voort te gaan.

Sy aftrede en dood

In 1933 was ds. Hofmeyr, toe 79 jaar oud, die oudste diensdoende predikant in die NG Kerk] In die voorafgaande jaar was hy soms ernstig siek en so word hy genoodsaak om sy emeritaat op 22 Oktober 1933 te aanvaar. In die Kerkbode van 8 November 1933 skryf ds. N.E. Nel van die NG gemeente Daniëlskuil oor dié naweek: “Sondagmôre ná die bediening van die nagmaal en ná ‘n hartroerende gebed by die tafel van die gryse leidsman tot sy gemeente, het hy in die teenwoordigheid van ongeveer 600 mense demissie ontvang. Dit was ‘n plegtige en indrukwekkende gebeurtenis toe die byna 80-jarige ou vader voor die kansel verskyn vir die losmaking.” Met die gemeentekonferensie die Sondagaand deel “hierdie prins van die predikers van die Ned. Geref. Kerk, met sy welluidende sterk stem, iets aan die gehoor mee van sy eie lewenservaring: ‘Een maal het ek skipbreuk gely, maar God het my lewe gered; een maal was ek so siek dat vyf geneeshere vir my geen hoop gehad het nie, maar die Heiland het my weer herstel; twee maal het mense my met rewolwers bedreig omdat ek vir my land en volk gepraat het, maar die Here het my beskerm, sodat ek nou kon aftree, op vyf maande na 80 jaar’.”

Ds. Hofmeyr lewer eers op 17 Desember 1933 sy afskeidspreek en verlaat die gemeente. Minder as ‘n week voor sy dood in 1937 het hy nog ‘n feesboodskap met die oog op die gemeente se kwarteeufeesviering in 1941 geskryf: “Met die afneming van liggaamlike kragte gaan my gedagtes gedurig in liefde uit na die geliefde gemeente waar dit my voorreg was om enige jare as leraar te staan. Maar u is nie alleen gedurig in my gedagtes nie, maar ook in my gebede voor die genadetroon.” Hy is kort hierna in Bellville in die Kaapse Skiereiland oorlede.