Gestig
1860
Ring
Valsrivier
Adres
Crossstraat, Kroonstad
Sluit in
Kroonstad (deels)
Eerste predikant
P.A.C. van Heyningen (1866–1867)
Die NG Gemeente Kroonstad is die moedergemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk op die Vrystaatse dorp Kroonstad. Dis die agtste oudste gemeente in die Vrystaatse Sinode.
Dorpstigting
Die dorp Kroonstad is omstreeks 1857 gestig. Die oorsprong van die naam is nie seker nie. Volgens Ons gemeentelike feesalbum (1952) het die meeste oumense destyds gemeen die dorp het die naam gekry van ’n perd van die welbekende Voortrekker Sarel Cilliers, wat Kroon genoem is. Volgens die oudste inwoners van die dorp, wat dit omstreeks 1910 aan die bydraer tot Ons gemeentelike feesalbum vertel het, was dit die oorspronklike plan om om dorp aan Kroonspruit by Kroondrif uit te lê.
Volgens die gebruik van daardie dae (so is vertel) is- by die uitmeet van die plase elke 50ste plaas aan die goewerment toegewys. So het die plaas Kroont as 50ste plaas aan die goewerment behoort. Maar die bewoner van Klipplaatdrif, David Benjamin Jordaan, het met die goewerment van plaas geruil, omdat sy plase dan by mekaar sou lê en nie deur staatsgrond geskei wees nie. So het ’n deel van Klipplaatdrif dus staatsgrond geword en is die dorp Kroonstad daar aan die Valsrivier gestig.
Daar is ook ’n mening dat Kroonstad na die sterk vesting van die naam in Rusland genoem is. Oorspronklik was die gebied ’n deel van die gemeente Harrismith. Van tyd tot tyd is dienste en kerkraadsvergaderings op Kleinfontein, Doornkop en Kransdrif, in die wyk Valsrivier van die gemeente Harrismith gehou. Dit het in die jare 1852 tot 1854 plaasgevind.
Beginjare
Op ’n kerkraadsvergadering wat op Doornkop op 2 Augustus 1852 gehou is, het geblyk dat daar ’n behoefte aan ’n kerkgebou bestaan het. Die konsulent voorsien toe die kerkraad van lyste om te kollekteer vir die bou van ’n kerk. Dié eerste kerkgebou is op 3 Januarie 1862 ingewy. Dit is met tamboekiegras bedek, met ’n misvloer en sonder banke. Die kerkgangers het veldstoeltjies saamgeneem na die diens. By ’n aanddiens het elkeen sy wildebeesvetkers (sogenaamde waterkers) aangesteek.
Tydens die Basotho-oorlog is die kerk as ’n fort gebruik. ’n Sloot is om die kerkgebou gegrawe en die hele burgery van Kroonstad het snags in die kerk geslaap. Die eerste predikant van Kroonstad was ds. P.A.C. van Heyningen, wat die gemeente van 1866 tot 1867 gedien het. Daarna het ds. H.W. van der Merwe van 1870 tot 1876 gedien. Van Augustus 1877 tot Desember 1914 het die begaafde prediker ds. G.W.B. van der Lingen die gemeente bedien.
Tydens sy dienstyd is twee kerke op Kroonstad gebou. Die tweede kerkgebou van Kroonstad is op 24 November 1877 ingewy. Die argitek was Carl Otto Hager. ’n Besoeker, ene Nixon, het dit beskryf as “the handsomest Dutch church I have remembered seeing in South Africa”. Maar ook hierdie kerk is afgebreek om plek te maak vir ’n nuwe gebou wat in 1914 ingewy is en sowat £17 000 gekos het. Hierdie gebou het deur die ywerige bemoeiing van ds. Van der Lingen tot stand gekom.
Hy is in 1915 opgevolg deur ds. W.J.S. Klomp wat tot minstens 1952 hier gewerk het. Die gemeente het gaandeweg so toegeneem in sieletal dat van tyd tot tyd hulppredikers aangestel is. Later is die gemeente Kroonstad-Noord in 1927 afgestig, en in 1950 die gemeentes Kroonheuwel (van Noord afgestig en in 2016 by Kroonheuwel-Noord ingelyf) en Kroonstad-Suid op een dag, naamlik 24 Junie 1950. Ds. T.E. Heyns was van 1946 tot 1948 medeleraar en daarna is ds. Andries van der Merwe in Julie 1950 as medeleraar bevestig.
Predikante
- P.A.C. van Heyningen, 1866 – 1867
- Hendrik Willem van der Merwe, 13 Maart 1870 – 1876
- Gottlieb Wilhelm Brückner van der Lingen, 25 Augustus 1877 – 21 Desember 1914 (oorlede in die amp)
- Willem Johan Simon Klomp, 1915 – omstreeks 1952
- Hendrik Möller de Vos, 9 Maart 1940 – 1942
- Irenee Emile Heyns, 6 April 1946 – 1948
- Andries van der Merwe, 8 Julie 1950 – 12 September 1976 (aanvaar sy emeritaat)
- Johannes Jacobus Uys Fourie, 1967 – 1974 (met opdrag gevangenes)
- Amos Johannes Kotzé, 2013 – hede